“TIẾNG NÓI NHƯ NƯỚC CHẢY...  ̣(*)

Người Khạ Phọong ở Việt Nam có dân số khoảng 200 người, cư trú dọc hai bên dãy Trường Sơn thuộc biên giới Việt – Lào (cách khoảng 8 – 10 km), khu vực giáp ranh giữa Quảng Bình và Hà Tĩnh. Họ tập trung tại bản Giàng 2 - bản giáp biên giới Việt - Lào (còn gọi là bản Vĩnh Sơn) thuộc xã Hương Vĩnh, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Đây là một bản tương đối tách rời với khu vực cư trú của các dân tộc khác, cũng là một bản ở Việt Nam duy nhất có người Khạ Phọong. 

Theo hồi ức của những người già, người Khạ Phọong ở bản Giàng vốn ở Lào đã di cư sang Việt Nam khoảng 9 - 10 đời (khoảng 200 năm) cùng với người Khạ Phôn Xúng (Khạ Phonsoung), Sộ, Sẹc.  Sau những biến động giặc giã và dịch bệnh, đa số người Khạ Phôn Súng, Sộ, Sẹc trở về Lào làm ăn, chỉ còn lại một số người Khạ Phọong ở lại Việt Nam, song không định cư ngay tại vùng núi này mà thường di chuyển từ bên này sang bên kia, mãi sau này mới định cư lại tại bản Giàng.

 Ở Lào, tộc người này cư trú chủ yếu tại xã Tơng (Toong), huyện Uđômxuc (trước đây gọi là Na Kai), tỉnh Khăm Muộn, giáp biên giới Việt Lào. Họ ở các bản Pư, Toong, Pụng, Thụng, Ma-ca I, II, và III. Ngoài ra, xã Tha Phe Bản (các bản Huồi Xài, Chạng Vạng); bản Na Mời, Na Mèo ở xã Na Mèo huyện Uđômxuc cũng có một số ít người Khạ Phoọng sinh sống. Ở Lào, họ sống xen lẫn với người Khạ Phôn Súng (Phon Soung) và người Sộ, Sẹc. 

Trong ý thức tộc người của mình, người Khạ Phọong cho rằng họ và người Khạ Phôn Súng và người Việt (Kinh) có quan hệ nguồn gốc anh em và có cùng một mẹ. Người Khạ Phonsoung là anh cả, người Việt là anh thứ hai, còn người Khạ Phọong là em út. Hiện nay người Khạ Phọong ở Việt Nam vẫn coi người Khạ Phọong ở xã Tơng (Lào) là họ hàng, anh em gần gũi và thường xuyên qua lại.

Vào khoảng năm 1966 – 1969, một số gia đình người Mã Liềng ở xã Hương Lâm - huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh) đã về sống chung với người Khạ Phọong ở bản Giàng. Sau một thời gian, do có một số khác biệt về văn hóa và có thể vì lí do kinh tế, một số gia đình người Mã Liềng này lại dời đi về ở bản Rào Tre, xã Hương Liên.

Theo sự phân loại cội nguồn phổ biến hiện nay, tiếng Khạ Phọong là một ngôn ngữ độc lập (của một nhóm địa phương thuộc dân tộc Chứt), trong nhánh Vietic của chi Mon – Khmer trong ngữ hệ Nam Á.

Cộng tác viên người Khạ Phọong là Hồ Thoòng (sinh năm 1932), tự nhận biết tiếng Lào, Sộ, Sẹc, Xa Lang và nói tốt tiếng Việt. Ông nói người Khạ Phọong biết tiếng Khạ Phọong, Việt và Lào. Đến nhà, ông đun nước chè tươi mời khách. Và cười bảo:

“sieŋ33 kajaw33 pi33 dak44 vɤw14ʔ pi33 mɯ33 caŋ51ʔ het44 tɯr33” (Tiếng nói như nước chảy, nói làm sao cho hết đượcǃ)

(*)  Bài của PGS.TS Tạ Văn Thông, Viện Ngôn ngữ học (Nguồn: Phạm Văn Hảo, PGS.TS - Tạp chí Ngôn ngữ và Đời sống).

Powered by Froala Editor