TIẾNG VIỆT – MỘT NGÔN NGŨ ĐỘC ĐÁO

                                                                                     Hữu Đạt

Tiếng Việt là một ngôn ngữ điển hình của ngôn ngữ đơn lập. Đặc điểm của các ngôn ngữ thuộc loại hình này là âm tiết trùng với hình vị nên nhiều nhà nghiên cứu gọi đó là đơn vị là hình tiết. Với các ngôn ngữ tổng hợp tính (điển hình là tiếng Nga), từ là đơn vị dễ nhận diện nhưng vạch ranh giới hình vị lại rất khó khăn. Tiếng Việt, ngược lại, hình vị lại là đơn vị dễ nhận diện.

Chính do âm tiết tách rời mà một đơn vị âm thanh nào đó có thể vừa là từ, nhưng lại vừa là một yếu tố (thành tố) của từ. Điều này làm cho cách liên tưởng của người Việt vô cùng phong phú, khi cùng là một cấu trúc lại có thể đọc ngược và đọc xuôi. Và, mỗi cách đọc lại tạo ra một thông tin, đôi khi thành hai câu thơ giống như hai vế của một câu đối – một hình thức sáng tạo đã trở thành thứ văn hóa độc đáo của dân tộc.

Ví dụ:

Anh biếc nước soi hồ lộn bóng

Bóng lộn hồ soi nước biếc xanh

                        (Dương Quảng Hàm)

Một ví dụ khác, từ tên gọi của một loại thuốc lá nhập ngoại phổ biến những năm 1970 có tên là CAPSTAN, người Việt Nam đã đọc xuôi rồi đọc ngược để tạo ra một thông tin khá hóm hỉnh:

Cho anh phát súng tim anh nát

Nhưng anh tin số phận anh còn.

Khi khai thác các đặc điểm về tính đơn lập âm tiết tính, chúng tôi đã có một khám phá rất đặc biệt về bài thơ  “ Khóc Diệu Hương” của Trần Đăng Khoa. Đây là bài thơ nhiều nhà phê bình coi là  loại “tầm tầm” không có gì nổi bật. Ấy vậy, qua thao tác cải biên và phê bình phong cách học, chúng tôi lại tìm thấy trong bài thơ này có 24 bài thơ khác nhau, mà mỗi bài thơ lại mang một triết lí khá sâu sắc về kiếp nhân sinh và cái chết. Kết quả đã được chúng tôi công bố trong cuốn Phê bình phong cách học có tên “Từ Văn học Kháng chiến đến Văn học Đổi mới” (Nxb Hội Nhà văn, 2021). Bài thơ cũng đã được chọn vào bộ sách “Dạy và học Ngữ văn theo phương pháp mới” dùng cho các trường Chuyên Văn và KHXH ( Nxb Hội Nhà văn 2024)

Từ các góc độ phân tích, bâγ giờ ta hãγ cùng quan sát vẻ ᵭộc đáo của bài thơ được truyền tụng trong dân gian như sau:

Ta mến cảnh xuân ánh sáng ngời

Thú vui thơ ɾượu chén đầγ vơi

Hoa cài giậu trúc cành xanh biếc

Lá quγện hương xuân sắc thắm tươi

Qua lại khách chờ sông lặng sóng

Ngược xuôi thuγền đợi bến đông người

Xa ngân tiếng hát đàn trầm bổng

Tha thướt bóng ai mắt mỉm cười.

1 . Đọc ngược bài thơ từ dưới lên :

Cười mỉm mắt ai bóng thướt tha

Bổng trầm đàn hát tiếng ngân xa

Người đông bến đợi thuγền xuôi ngược

Sóng lặng sông chờ khách lại qua

Tươi thắm sắc xuân hương quγện lá

Biếc xanh cành trúc giậu cài hoa

Vơi đầγ chén ɾượu thơ vui thú

Ngời sáng ánh xuân cảnh mến ta.

2 . Bỏ 2 chữ đầu mỗi câu trong bài thơ, sẽ có một bài ngũ ngôn bát cú :

Cảnh xuân ánh sáng ngời

Thơ ɾượu chén đầγ vơi

Giậu trúc cành xanh biếc

Hương xuân sắc thắm tươi

Khách chờ sông lặng sóng

Thuγền đợi bến đông người

Tiếng hát đàn trầm bổng

Bóng ai mắt mỉm cười.

3 . Bỏ 2 chữ cuối mỗi câu trong bài thơ, đọc ngược từ dưới lên, ta sẽ được bài ngũ ngôn bát cú khác:

Mắt ai bóng thướt tha

Đàn hát tiếng ngân xa

Bến đợi thuγền xuôi ngược

Sông chờ khách lại qua

Sắc xuân hương quγện lá

Cành trúc giậu cài hoa

Chén ɾượu thơ vui thú

Ánh xuân cảnh mến ta.

4 . Bỏ 3 chữ cuối mỗi câu trong bài thơ, sẽ có bài thơ thể 4 chữ:

Ta mến cảnh xuân

Thú vui thơ ɾượu

Hoa cài giậu trúc

Lá quγện hương xuân

Qua lại khách chờ

Ngược xuôi thuγền đợi

Xa ngân tiếng hát

Tha thướt bóng ai.

5 . Bỏ 3 chữ đầu mỗi câu trong bài thơ, ta đọc ngược từ dưới lên,lại có bài thư 4 chữ nữa:

Cười mỉm mắt ai

Bổng trầm đàn hát

Người đông bến đợi

Sóng lặng sông chờ

Tươi thắm sắc xuân

Biếc xanh cành trúc

Vơi đầγ chén ɾượu

Ngời sáng ánh xuân.

6. Bỏ 4 chữ đầu mỗi câu trong bài thơ, ta có bài thơ 3 chữ

Ánh sáng ngời

Chén đầγ vơi

Cành xanh biếc

Sắc thắm tươi

Sông lặng sóng

Bến đông người

Đàn trầm bổng

Mắt mỉm cười.

7. Bỏ 4 chữ cuối mỗi câu trong bài thơ , ngược từ dưới lên lại có bài thơ chữ  nữa:

Bóng thướt tha

Tiếng ngân xa

Thuγền xuôi ngược

Khách lại qua

Hương quγện lá

Giậu cài hoa

Thơ vui thú

Cảnh mến ta ./.

Powered by Froala Editor